Aug 29

Movimentu Feto Foin Sae Timor-Leste (MOFFE) – Reproductive and Sexual Health – 02/28/2018

Movimentu Feto Foin Sae Timor-Leste (MOFFE) – Reproductive and Sexual Health – 02/28/2018

Covalima, Manatuto   February 28, 2018

SEITOR
Saude, Edukasaun, Infrastrutura

MINISTERIU NE’EBE INVOLVE
Ministeriu Saude, Ministeriu of Edukasaun

PROGRAMA PERIOD
September 4, 2017 – February 28, 2018

Rezumu kona ba Programa no metodolojia Auditoria Sosial

Auditoria sosial ne’e foka ba “Programa Saude Reprodutiva no Sexual Foin sae” nebe implementa husi seitor Saude no Edukasaun. Instrumentu nebe uza iha kolesaun dadus ne’e : instrumentu Levantamentu Auditoria Sosial (Survey), instrumentu Grupo Foku ba Pontuasaun (FGD), no instrumentu Sorumutu interfase hodi hetan partisipasaun maximu husi parte foin sae no fornesedor servisu sira konaba asuntu saude reprodutiva no seksual ba foin sae.
Dadus nebe hetan maka dadus primeiru nebe hetan direta husi partisipantes survey nebe responde direta perguntas husi questioner, intervista, no mos resultadu diskusaun no resultadu sorumutu interface nian. Depois kolesaun dadus maka halo analiza ba dadus no informasaun sira uza analiza data kuantitativu no analiza data kualitativu.

Deskobrimentu Xave

Husi auditoria social deskobre katak foin sae sira sei menus informasaun konaba saude reprodutiva no sexual husi servisu saude sira no mos husi edukador sira iha eskola. Husi resultadu survey nebe iha, 88% respondente hateten katak sira hetan deit informasaun konaba mudansa isin lolon no oinsa proteze no kuidadu an husi inan aman/familia 50%, husi mestri/a 35%, husi kolega 32 %, pesoal saude 15%, radio/tv 11% enkontru ruma 9% , NGO sira 8%, no mos seluk.
Informasaun nebe relasiona ho saude reprodutiva no sexual foin sae nian hanesan pubertas, funsaun orgaun reprodutiva, menstruasaun/mehi bokon, isin rua, moras sexual nebe mak hadaet , no kontrasepsaun sira la hetan informasaun husi pesoal sira, maibe informasaun nebe maka pesoal saude sira fahe maka konaba moras HIV/AIDS. Foin sae sira mos kestiona konaba informasaun nebe simu husi mestri/a sira, nebe laiha esplikasaun klaru no detailu konaba materia no edukador laiha kunyesementu klean konaba materia saude reprodutiva no sexual.

  1. Kunyesementu foin sae nian konaba saude reprodutiva no sexual mos sei menus, nebe hatudu husi resposta nebe sira hatan ba perguntas relasiona ho kunyesementu konaba puberidade, orgaun reprodutiva, menstruasaun, isin rua, moras sexual nebe mak hadaet , HIV/AIDS, no kontrasepsaun nebe iha 22% maka resposta los, 8% hatan la hatene no seluk 70% fo resposta la los/salah. Ne signifika katak, sira sidauk iha kunyesementu diak konaba buat hirak nebe husu ba sira.
  2. Foin sae sira mos la asesu ba asistensia saude reprodutiva no sexual husi servisu no fasilidade saude nian, nebe hatudu husi partisipantes survey hamutuk ema nain 92 ( 45% ) resposta katak sira nungka ba centru saude ka ospital atu konsulta konaba saude reprodutiva ka sexual, nain 55 (27%) hatete katak sira ba dala ida no nain 58 (28 %) resposta katak sira ba liu husi dala ida. Mayoria partisipantes survey hamutuk 92% hatete katak sira ba centru saude no ospital atu konsulta no halo tratamentu ba moras hanesan inus ben, isin manas, isin katar no kanek, malaria, no seluk.
  3. Centru saude no ospital la asesivel ba foin sae hodi hetan informasaun no asistensia konaba saude reprodutiva no sexual, tamba foin sae sira kestiona konaba laiha fatin spesifiku atu halo atendementu ba foinsae sira iha ospital no centru saude sira, atendementu husi pesoal saude balu ladiak nebe hatudu oin suar no koalia ho hirus deit, no mos tamba hela fatin dok husi ospital/centru saude. Dezafiu foin sae sira asesu ba fasilidade no servisu saude nian maka hanesan rasaun fatin dok 28,2%, laiha osan 15,2% problema laiha aimoruk 12,4% , la seguru atu halo konsulta 7,1 %, atendementu ladiak 9% no seluk 6,5%.
  4. Foin sae sira risku ba moras/infesaun hadaet husi relasaun sexual, tamba iha tempu pubertas sira hakarak koko no mos mete ho hahalok relasaun sexual sem hatene konaba risku no impaktu ba sira nia moris. Tuir Sr. Rev. Daniel Marchal; Secretary Executive CNCS-TL informa katak foin sae ho idade 15-25 hamutuk 28% maka hetan ona moras HIV no moras hadaet sira seluk, nebe posibel atu aumenta ba bei beik.
  5. Foin sae hetan isin 2 sedu, kaben sedu, para husi eskola no hetan infesaun husi relasaun sexual tamba falta informasaun no laiha kunyesementu. Iha studu kazu nebe hetan iha auditoria social ne’e, hanesan testemunha husi foin sae sira nebe hetan problema tamba la asesu ba informasaun konaba saude reprodutiva no sexual husi inan aman (familia), husi mestri/a (eskola) no mos husi servisu saude sira.

Rekomendasaun

Atu responde ba issues hirak nebe hetan iha auditoria social konaba saude reprodutiva no sexual ba foin sae sira, rekomendasaun ba Ministeriu relevante hanesan Ministeriu Saude no Minsiteriu Edukasaun hanesan tuir mai ne’e :

Ministeriu Saude

  1. Halo konsultasaun ho igreja no parte hotu-hotu, inklui foin sae sira konaba Strategi Nasional Saude Reprodutiva Inan, bebe, labarik no adolesente tinan 2015-2019 nebe Ministeriu Saude lansa iha tinan 2016, hodi harmoniza diak liu tan hodi bele implementa
  2. Aloka orsanmentu nebe sufisiente ba programa saude reprodutiva ba foin sae
  3.  Kria fatin atendementu nebe seguru ba foin sae iha ospital no centru saude sira
  4. Kria gia/mata dalan nebe sufisiente ba pesoal saude sira konaba edukasaun saude reprodutiva no sexual ba foin sae
  5. Prepara rekursu nebe treinadu konaba saude reprodutiva no sexual ba foin sae
  6. Fahe informasaun no halo sosializasaun konaba saude reprodutiva ba foin sae sira iha nivel eskola no komunidade (iha suco no aldeia)
  7. Halo formasaun etika profesional ba pesoal saude sira konaba halo atendementu nebe diak no familiar ba foin sae
  8. Servisu hamutuk no halo kordenasaun diak ho parseirus sira seluk nebe halao programa saude reprodutiva no sexual
  9. Aumenta fasilidade saude iha centru saude sira ba programa saude reprodutiva no sexual
  10. Kria mekanismu kontrolu (M&E) ba pesoal saude nia servisu no mos ba fasilidade saude
  11. Dezenvolve modulu ba edukasaun saude reprodutiva no sexual ba foin sae
  12. Halo formasaun ba edukador sira(mestri/a sira) konaba saude reprodutiva no sexual hodi haforsa implementasaun curriculum edukasaun

Ministeriu Edukasaun

  1. Hametin kolaborasaun servisu entre Minsiteriu saude no Ministeriu edukasaun iha parte implementasaun materia saude reprodutiva no sexual iha kurikulum edukasaun
  2. Kria material ida rasik konaba saude reprodutiva no sexual iha kurikulum
  3. Halo formasaun adekuadu ba edukador sira atu bele iha kunyesementu klean konaba saude reprodutiva no sexual
  4. Prepara manual/modulu saude reprodutiva no sexual atu ba utiliza ba hanorin
  5. Prepara materia, livru no referensia hanorin nian konaba saude reprodutiva no sexual
  6. Prepara edukador ida nebe iha espesialidade konaba saude reprodutiva no sexua iha eskola hotu
  7. Tenki hanorin konaba etika moral iha eskola (rekomenda atu materia konaba etika moral hatama iha kurikulum edukasaun)
  8. Eskola sira mos tenki fahe informasaun konaba direitu saude reprodutiva no sexual ba estudantes sira iha atividade extra kurikuler eskola nian
  9. Kria mekanismu kontrola nebe efetivu ba edukador sira , no fo sansaun ba edukador nebe la disiplina
  10. Aloka orsanmentu nebe sufisiente ba iha implementasaun curriculum saude reprodutiva

Kria politika fila hikas ba eskola (Re-entry Policy) hodi simu fali estudante feto nebe isin 2 atu kontinua eskola depois partu

Involvimentu Auditoria Sosial

Imi iha asesu ba kontratu?
Lae

Formatu Involvimentu Komunidade
Aldea, Suku, Postu Administrativu, Munisipiu

Komprimisiu Guvernu hosi
Postu Administrativu, Munisipiu, Ministeriu

Partisipasaun Jeneru
Mane, Feto

Benefisiariu ba Projeitu: 25